27 Fepueli 2019 ‘Oku lolotonga fakahoko ha ako ‘a e Kautaha Nishi ‘o fakataumu’a ke fakataukei’i ‘a e kau ‘enisinia ‘e toko 15 ‘i he ngaahi misini mamafa ‘o fakatefito pē ‘i he palau.
Na’e fakaava ‘e Lord Vaea ‘a e ako koeni ‘i he Monite ‘o e uike ni, ‘a ia ‘e fakahoko ‘i he uike e fā ‘i he Faama ‘a e Kautaha Nishi ‘i Vaini. Ko e ako ko ‘eni ‘oku fengāue’aki ai ‘a e Kautaha Nishi, Tonga Skills pea mo e MORDI Tonga.
Fakatatau ki he Pule Lahi ‘o e Kautaha, Minoru Nishi na’e fatu ‘a e fakakaukau ko ‘eni ko e sio ki he vaivai e tafa’aki fakamisini ki he kau ngoue ‘i he ngaahi tukui kolo pea ke fakahoko mo ha ako fakataukei ke lava pe ‘e ha ni’ihi ‘o fokotu’u ha’a nau fanga ki’i pisinisi ki hono haea ki tu’a ‘a ‘enau ngaahi misini pe ko hono ngaahi ‘a e ngaahi misini ‘a e kakai.
‘I he fakamatala ‘a Nishi ko e me’a mahu’inga taha, ko e ‘ilo ko ia ‘e he kakai ‘a e fa’ahinga ‘ilo pehe ni ‘oku totonu ke nau vahevahe atu ki he kakai he komiuniti pea ke tokoni’i ‘a e kau ngoue.
“Kou tui he ‘ikai lava ‘e he tokotaha pe tokoua ‘o ngaahi ‘a e palau kotoa pe ‘oku maumau ‘i Tonga ni, ‘a ia ko e faka’amu ia ke fai ‘a e ako ko ‘eni mo e ni’ihi ‘oku nau kau mai ki he ako ‘o ta’etotongi, ke nau ‘alu mo e laumalie tatau pea ke nau vahevahe atu ‘ilo ko ‘eni ki he ni’ihi ‘o e ngaahi kolo ‘oku nau ‘i ai.”
Na’e pehe foki ‘e Minoru ko e taumu’a fakalukufua ke hakeaki’i e tu’unga faka’ekonomika e fonua, ‘i hano fakalelei’i e ngaahi tefito’i sekitoa ‘o hange ko e sekitoa ngoue. ‘E malava foki ke ma’u mo e me’atokoni ke feau e fiema’u e kakai.
Na’e fakaha ‘e he Pule le’ole’o ‘o e Tonga Skills Kathryn Gray ‘e tokoni ‘a e polokalama ko ‘eni ke langa hake ‘a e sekitoa ngoue ‘i he ngaahi founga kehekehe ‘a ia tene tokonia ‘a e kau ako ke nau lava fokotu’u ha pisinisi pea ke tokoni’i mo e ni’ihi kehe ‘aki hono fakamālohia ‘enau taukei mo e ‘ilo ki he misini mamafa.
“‘Ikai ke ngata ai ka ‘e hoko ‘eni ko ha faingamalie ke poupoua mo langaki hake ‘a e ngoue mo ha pa’anga hū mai ‘oku toe lelei ange ‘i he maketi fakalotofonua mo e fakatu’apule’anga.”
‘Oku ‘i ai foki mo ha finemui ‘e tokotaha pe ‘oku ne kau atu ki he ako ko eni. ‘I he fakamatala ‘a Seini Moala na’a ne ‘i he mala’e ‘o e ‘enisinia fakafuofua ki he ta’u ‘e 7, ka ‘i he me’alele ma’ama’a pe (light vehicle). Na’a ne pehē ko ha faingamalie ‘eni kiate ia ke toe fakalahi ‘ene ‘ilo ‘o kau ki he misini mamafa. “Ke tokoni’i ‘a e kau ngoue.” Ko e fakaha ia ‘e Seini.
‘Oku tataki ‘a e ako ‘e ha ongo mataotao mei he Nu’usila mo ‘Aositelelia. Na’e fakahā ‘e Nishi ‘oku ‘i ai ‘a e faka’amu ke hokohoko atu ‘a e ako ko ‘eni ki he ngaahi ‘otu motu ‘i he kaha’u.
Na’e me’a tonu ‘i he polokalama ‘a Hon. Tevita ‘Unga, Talafekau Lahi ‘Aositelelia kuo fili Adrian Morrison, Pule ‘o e MORDI Tonga Soane Patolo mo e kau fakaafe kehe pe.
NGATA’ANGA
Tukuatu mei he Potungāue Fakamatala ‘Ea, Ma’u’anga Ivi, Ma’u’anga Fakamatala, ‘Ōfisi ki hono Tokangaekina ‘a e Ngaahi Fakatamaki Fakaenatula, ‘Ātakai, Feliuliuaki e ‘Ea mo e Fetu’utaki