Í HONO NGAUEÁKI ó e ngaahi mafai kuo foaki é he kupu 37 mo e 39 ó e Lao ki hono Puleí ó e Ngaahi Meá Fakafokifa [Vahe 7.02] mo e fakamamafaí á hono tali ó e –
A fakahā kuo fakahoko é he Kautaha Moúi á Mamani fekauáki mo e Novel coronavirus (“COVID-19”) ko e mahaki óku mafola fakamamani lahi;
B Fakahā ó ha Tuúnga Fakatuútamaki ki he Moúi (COVID-19) ó e áho 17 ó Fepueli 2022 é he Potungaue Moúi ó fakatatau ki he kupu 164 mo e 165 ó e Lao ki he Moúi [Vahe 12.15] mo e Fakahā ko ia ó e COVID-19 ko e mahaki pipihi í he Ngaahi Tuútuúni (COVID-19) ki he Moúi á e Kakai 2021;
C Fakafoóu ó e Tuúnga Fakafokifa ó e áho 14 ‘o Fepueli 2022;
D hono fakapapauií ó e mafola í he komiuniti á e COVID-19 í Tonga ni talu mei he áho Tusite 1 ó Fepueli 2022;
E ngaahi ngaue kuo fakahoko ke taófi mo fakasi’isií á e mafola í he komiuniti á e COVID-19 í Tonga ni; mo e
F fakapapauí mei he Potungaue Moúi óku lolotonga lanu moli á e tuúnga fakatuútamaki ó e COVID-19 í Tonga ni ó fakatatau ki he Tuútuúni ki he Ngaahi Tuúnga ó e COVID-19 í Tonga 2022
Óku faú ai é he Komisiona Leóleó ó e Polisi Tonga mo e Éikitau ó e Kau Tau á ‘Ene Áfio, í hona tuúnga ko e ófisa fakamafai í he kupu 36(2) ó e Lao ki hono Puleí ó e Ngaahi Meá Fakafokifa [Vahe 7.02], á e Ngaahi Tuútuúni ko éni –
(1) Kuo pau ke kamata ngaue áki á e Ngaahi Tuútuúni koéni mei he taimi 01 efiafi, Sapate 13 ó Maási ki he taimi 6.00 efiafi, Sapate 20 ó Maási 2022.
(2) Koeúhi ko e ngaahi taumuá ó e Ngaahi Tuútuúni ko éni, tukukehe ka fiemaú ha úhinga kehe í hono tuúnga –
“kau ófisa fakamafai” óku úhinga ki ha taha pe ha niíhi fakamafai ó fakatatau mo e kupu 36 ó e Lao ki he Puleí ó e Meá Fakafokifa [Vahe 7.02], mo ha taha pe pe niíhi kuo fokotuú í he kupu 177 mo e 178 ó e Lao ki he Moúi á e Kakai [Vahe 12.15];
“meá fefonongaáki fakalotofonua á e kakai” óku úhinga ki he ngaahi meá koéni –
(a) ha saliote misini pe óku uta ai ha kau pasese í hano no pe totongi pea kau ki ai á e tekisi (tatau pe pe óku veétolu pe veéfa), pasi uta pasese mo e loli uta pasese;
(b) ngaahi vaka í hono fakaúhingaí í he kupu 2 ó e Lao ki he Folau Vaka [Vahe 22.09]; pe
(c) ngaahi Vakapuna í hono faka’uhingaí í he Lao ki he Fefolauáki Sivile [Vahe 23.02],
“ngaahi ngaue óku íkai ala tuku” óku úhinga ki he ngaahi ngaue óku úhinga ki ai í he Tepile A;
“ngaahi kalapu kavatonga” óku úhinga –
(a) ki ha toko 2 pe tokolahi ange óku nau maú á e kava í ha feituú fakapuleánga; pe
(b) ki ha toko 2 pe tokolahi ange í ha feituú fakataautaha.
(c) é íkai ngaueáki ki he Palakalafi (a) mo e (b) ki he niíhi óku nofo fakataha pe í he ápi nofoánga tatau.
“ngaahi laiseni kava malohi” óku úhinga ki he ngaahi laiseni ko éni á ia kuo foaki í he Lao ki he Kava Malohi Tapu [Vahe 12.07] –
(a) Laiseni Fakakatoa;
(b) Laiseni Fakatauánga Kava Fakamovetevete;
(c) Laiseni Kalapu;
(d) Laiseni Ngaahi Katoanga Makehe;
(e) Laiseni Pa;
(f) Laiseni Falekai; pe
(g) Laiseni Naiti kalapu.
“teunga maluí” óku úhinga ki ha teunga á ia óku kau ki ai á e meángaue maluí ó e sino, holoholo, meá maluí fofonga (mask), ngaahi kofunima, ngaahi kofu pe meángaue kuo ngaohi ke ne fakasiísií á e faingamalie ke hoko ha puke; mo e
“va mamaó fakaetangata” óku úhinga ki hono tauhi ó e va mamaó mita é 2 mei ha taha kehe í he taimi kotoa pe.
(3) Kuo pau ke tapui á e feáluáki mei he taimi 8.00 efiafi ki he 5.00 pongipongi.
(4) Kuo pau ke nofo fakamavahe á e taha kotoa pe í honau ngaahi ápi tukukehe pe í he taumuá ke –
(a) Maú mai á e ngaahi naunau faitoó pe kumi ki ha tokoni fakafaitoó fakavavevave;
(b) Fakahoko á e ngaahi huhu maluí COVID-19;
(c) Tokangaekina á e fanga monumanu;
(d) Toutai pe uta tokonaki, vesitapolo mo e fuluti ki he maú meátokoni maáe famili fakataautaha;
(e) Ngaueáki á e ngaahi ngaue á e pangikee mo e ngaahi kautaha faka-paánga;
(f) Fakatau mai pe tuku atu ha ngaahi koloa óku fiemaú vivili; pe
(h) Álu ki he ngaue ko e memipa ia ó e kautaha fakahoko ngaue óku íkai ala tuku ó hange ko hono fakaúhinga í he Tepile A.
(5) Kuo pau ke taófi á e ngaue á e meá fefonongaáki fakalotofonua á e kakai tukukehe ka fakangofua é he Ófisa Pule Ngaue á e Potungaue Moúi.
(6) Kuo pau ke tapuni á e kotoa ó e ngaahi pisinisi mo e ngaahi ngaue fakapisinisi kotoa kuo laiseni tukukehe –
(a) á e ngaahi falekoloa fakamovetevete kuo laiseni;
(b) ngaahi falekoloa kehe kuo tali é Potungaue Moúi énau ngaahi palani COVID-19 kenau fakahoko ngaue;
(c) ngaahi pisinisi fekauáki mo e falekai mo e meátokoni, ka koe meátokoni toótoó (takeaway) pe óku ngofua ke fakatau atu;
(d) ngaahi pisinisi kuo maú Laiseni Fakakatoa pe Laiseni Fakatauánga Kava Fakamovetevete í he Lao ki he Kava Malohi Tapu [Vahe 12.07]; pe
(e) ngaahi pausa.
(7) É ngofua ke ngaue á e ngaahi ngaue á e pangikee mo e ngaahi kautaha faka-paánga óku ha í he palakalafi (4)e, ó fakatatau ki he fakaáta é maú mei he Potungaue Moúi.
(8) Kuo pau ki he taha kotoa kenau ngaueáki pe á e ngaahi falekoloa mo e ngaahi pausa óku ofi taha ki honau ngaahi ápi nofoánga takitaha.
(9) Kuo pau ke tapui á e kotoa ó e ngaahi akoánga tukukehe á e –
(a) foomu 6 mo e foomu 7 ó e kotoa ó e ngaahi akoánga kolisi;
(b) ngaahi akoánga maólunga ange (tertiary); mo e
(c) ngaahi ako mo e ako ngaue fakatekinikale mo e fakangaue (TVET).
(10) Kuo pau ke tapui á e kotoa ó e ngaahi fale óku ngaueáki é he kakai, ngaahi katoanga mo e ngaahi fakatahaánga ó hange ko e ngaahi faiánga lotu, ngaahi kalapu kavatonga, pingikou (bingo), ngaahi fale fakamalohisino, ngaahi katoanga mo e ngaahi fakafiefia, ngaahi faiáho mo ha ngaahi fakafiefia kehe pe ngaahi fakatahaánga felaveí mo ia.
(11) Kuo pau e tapui á e kotoa ó e ngaahi kalapu sipoti mo e ngaahi ngaue fakasipoti tukukehe á e tenisi kituá, ta pulu kituá mo e vaínga pulu (pickleball) kituá.
(12) Kuo pau ke fakangatangata á e fakatahaánga ápisia putu mo e ngaahi mali ki he tokolahi ko e toko 10 í loto fale mo e toko 20 í tuá pea kuo pau ke í ai ha ófisa fakamafai lolotonga á e ápisia.
(13) Kuo pau ke ngofua ki he taha kotoa kenau fakamalohisino luelue, ka kuo pau keau tauhi á e va mamaó fakaetangata mo e tui ó e ngaahi naunau maluí ki he fofonga.
(14) Kuo pau ke talangofua mo fakahoko é he taha kotoa á e va mamaó fakaetangata í he taimi kotoa pe pea kuo pau ke ngaueáki á e naunau maluí í he taimi kotoa.
(15) Kuo pau ke talangofua á e taha kotoa ki he tokangaekina fakafoítuitui á e maá ó e nima pea kuo pau ke muimui ki he kotoa ó e Ngaahi Faleí ki he Moúi á e Kakai á ia kuo tuku atu é he Potungaue Moúi ó felaveí mo e COVID-19.
(16) Kuo pau ke ngaueáki á e kotoa ó e ngaahi kupu ó e Ngaahi Tuútuúni ko éni ki he taha kotoa í Tongatapu mo e ótu motu Vavaú.
(17) Kuo pau ke maú é he Polisi Tonga mo e Kau Tau á Éne Áfio mo ha kau ófisa fakamafai á e mafai ke fakahoko á e Ngaahi Tuútuúni koéni, koeúhi ko e taumuá ke maluí á e malu á e kakai mo hono tauhi ó e malu á e moúi á e kakai.
Tepile A
Ngaahi Ngāue óku íkai ala tuku koeúhi ko e taumuá ó e Fanongonongó
I. Ngaahi Ngaue óku íkai ala tuku í he Lao ki he Maau í he Ngaahi Feituú Fakapuleánga [Vahe 7.06]
(a) Potungaue Mo’ui;
(b) Potungaue Polisi í hono tauhi mo hono maluí ó e lao mo e maau;
(c) ha faáhi puleí úhila í he Lao ki he Úhila;
(d) ko e Poate Vai á Tonga;
(e) ko e Komisoni Fakamafola Lea Tonga;
(f) kotoa ó e ngaahi kautaha fetuútaki kuoósi laiseni;
(h) ko e Potungaue óku ne tokangaekina á e Fefolauáki Vakapuna í he fakahoko ngaue á ha malaé Vakapuna;
(i) ko e Potungaue óku ne tokangaekina á e Malini mo Taulanga pe ko e Maú Mafai ki he Ngaahi Taulanga í he fakahoko ngaue á ha taulanga;
(j) Ngaahi Ngaue Maluí Fakataautaha; mo e
(k) niíhi kuo fakangaueí é he Ngaahi Potungaue á e Pule’anga ke fakahoko á e ngaahi ngaue maluí.
II. Kotoa ó e Ngaahi Potungaue, Ngaahi Vaá mo e Ngaahi Kautaha á e Pule’anga í he Lao ki he Ngaue Fakapuleánga [Vahe 2.11] mo e Ngaahi Tuútuúni
III. Ngaahi Sino Fakalao mo e Ngaahi Pisinisi kehe á e Puleánga
(a) Kolosi Kula á Tonga;
(b) Ngaahi Ngaue ki he Tamate Afi mo e Meá Fakafokifa á Tonga;
(c) Pilisone Tonga;
(d) Kautaha Úhila á Tonga;
(e) Maú Mafai ki he Veve;
(f) Kautaha Fetuútaki á Tonga;
(g) Kautaha Keipolo á Tonga;
(h) Kautaha Malaévakapuna á Tonga;
(i) Poate Maú Mafai ki he Ngaahi Taulanga;
(j) Kautaha Vaka Ótu Motu Angaófa; mo e
(k) Kautaha Kasa á Tonga.
IV. Fale Alea í he Lao ki he Fale Alea
V. Kotoa ó e Ngaahi Tuúnga Fakatipilometika kuo Fakangofua í he Puleánga mo énau Kau Ngaue
VI. Ngaahi Polokalama Langa Fakalakalaka
(a) Ngaahi Polokalama Fengaueáki ki he Langa Fakalakalaka
(b) Ngaahi Polokalama Fengaueáki ki he Maluí
(c) Kau Faleí ó e Polokalama Langa Fakalakalaka á e Polisi Tonga
(d) Pangike á Mamani
(e) Pangike Langa Fakalakalaka á Ésia
(f) Ngaahi Kautaha á e Ngaahi Puleánga Fakatahataha (e.g. WHO)
VII. Ngaahi Ngaue óku íkai ala tuku í hono fokotuú atu é he NEMC ó fakatatau ki he Lao
(a) Nofoánga
Ngaahi ngaue ki he nofoánga maá e kau ngaue matuáki mahuínga, ngaahi fale ki he nofo fakamavaheí/kolonitini mo e meá fakafokifaa kau ki ai mo e kau ááhi óku lolotonga nofo í ai.
(b) Kau’āfonuá (Taulanga ke Hū Mai)
Potungaue Tanaki Paánga Hu Mai mo e Tute, Potungaue ki Muli, Potungaue óku ne Tokangaekina á e Ngoue (Vaá Kolonitini), Kautaha Malaévakapuna á Tonga, Maú Mafai ki he Ngaahi Taulanga mo énau ngaahi ngaue tokoni.
(c) Ngāue Langa
(i) Ngaahi langa óku felaveí mo e ngaahi ngaue óku íkai ala tuku mo e ngaahi meá fetuútaki matuáki mahuínga.
(ii) Ngaahi langa óku fiemaú fakavavevave ke tauhi á e tuúnga moúi lelei á e tangata mo e malu í ápi pe í he ngaueánga.
(d) Ngaahi Fakamaauánga mo e Ngaahi Fakatonutonuánga mo e kotoa ó e kau fakafofonga lao óku íai énau Tohi Fakamoóni Ngaue Fakalao óku kei ngaueáki
(e) Kinautolu óku nau tuku atu á e ngaahi koloa óku fiemaú vivili é he kau konisiuma
Ha sino pe taha óku kau ki hono tuku atu, tufaki, vahevahe mo e fakatau atu ó e meátokoni, inu mo e ngaahi meá kehe mahuínga óku vivili maáe konisiuma ki hono tauhi ó e moúi á e kakai, kae íkai kau ai á e ngaahi falekai (café) pe falekai (takeaway).
(f) Moúi
(i) Ngaahi Fale Huívai
(ii) Ngaahi kiliniki taautaha ki he moúi mo e ngaahi nifo
(g) Puleánga fakafonua mo fakalotofonua
(i) Ha sino óku kau í he tuúnga fakafonua, vahenga mo fakakolo í he ngaue atu ki he COVID-19, fakahoko, palani pe ngaahi ngaue pe ko ia óku íai hono ngaahi fatongia maluí fakasivile/puleí ó e meá fakafokifa (kau kiai ha sino óku ne óatu á e ngaahi ngaue koeúhi ko e ngaahi taumuá ko éni).
(ii) Kotoa ó e ngaahi Potungaue mo e kautaha á e Puleánga á ia óku nau fakahoko ngaue áki á e ivi fakahoko ngaue ó e kau ngaue matuáki mahuínga ó hange ko hono fakamafaií í he Palani Tali ó ha Meá Fakafokifa.
(h) Ngaohi mo e teuteuí ó e meátokoni mo e inu óku íkai ko e kava malohi
(i) Faóaki, ngaohi mo teuteuí ó e koloa meátokoni, toutai, mo e ngaahi koloa inu óku íkai ko e ava malohi ki he ngaueáki fakalotofonua mo hono fakahoko ó e ngaahi ngaue óku íkai ala tuku.
(ii) Ngaahi ngaue tokoni, ó hange ko e malu á e meátokoni ni hono fakamoónií, ko hono sivi pe ngaahi ngaue í he fale sivi óku fekauáki mo ia, ngaahi fatongia ki he malu á e meátokoni mo e meámoúi.
(i) Malu á e kakai mo e malu fakafonua
Ha sino kuo fakangaueí pe kuo aleapau ngaue í he fatongia ki he malu á e kakai pe malu fakafonua o kau ai á e Ngaahi Ngaue Tamate Afi mo e Meá Fakafokifa á Tonga, Pilisone Tonga.
(j) Ngaahi ngaue fakasosiale
Ngaahi ngaue (kau kiai a e ngaahi NGO) óku nau fakahoko á e ngaahi ngaue fakafaleí, tokangaekina ó e kakai mo fakasosiale ke fakakakato á e ngaahi fiemaú fakavavevave í hano fakamoónií é he MIA pea fakangofua é he Minisitaa.
(k) Fefonongaáki mo e ngaahi ngaue
(i) Maú Mafai ki he Fepunaáki Sivile, Vaá Folautahi á Tonga, Ngaue Fakamatala Éa á Tonga, mo ha sino pe á ia óku fengaueí í ha aleapau é he ngaahi sino koéni
(ii) Ngaahi ngaue fefonongaáki ke poupou ki he ngaahi ngaue óku íkai ala tuku kau ki ai á e ngaahi vaka uta koloa mo e vaka uta lolo.
(iii) Ngaahi ngaue óku felaveí mo hono tauhi mo e kei hokohoko atu ó e ngaue ki he ngaahi meá fetuútaki matuáki mahuínga.
(iv) Ha sino óku ne fakahoko á e ngaahi ngaue ke tauhi á e kei ngaue á e ngaahi saliote misini koeúhi ko e ngaahi taumuá ó e ngaue óku íkai ala tuku.
(l) Ngaahi meá óku áonga ki he moúi mo e ngaahi fetuútaki
(i) Ha sino óku kau í hono ngaohi, tuku atu, fakatau atu pe tufaki ó e úhila, kasa, vai, vai úlií (eg tauhi á e maá), veve (eg tanaki ó e veve), lolo, ngaahi ngaue fetuútaki telefoni mo e keipolo, mo ha sino kuo fakangaueí í ha aleapau é he ngaahi sino ko éni;
(ii) Ongoongo (kau kiai hono faú ó e ongoongo) mo e mitia fakamafola ongoongo;
(iii) Kau fakahoko ngaue ínitaneti;
(iv) Ha sino óku ne fakahoko á e ngaahi ngaue ki hono tauhi mo e monomono ó e ngaahi meá óku áonga ki he moúi mo e ngaahi fetuútaki, kau ki ai á e seini ó e kau fakahoko ngaue ki ai.
(m) Kau Leó Tokoni Fakakolo óku nau tokoni ki he kau ófisa fakamafai
(n) Komisoni Fili á Tonga
(o) Ngaahi ngaue fakapaánga
(i) Pangike Pule ó Tonga;
(ii) Ngaahi pangikee, ngaahi kautaha maluí mo e sinoí paánga maloloo, mo e ngaahi kautaha fakapaánga kehe, kau ki ai ha sino óku ngaue aleapau pe fakahoko ha ngaahi ngaue kia kinautolu.